Yerli Nükleer REAKTÖR Geliştirilmesi Projesi için çağrı!

• Mehmet Fatih Kacır
• Sanayi ve Teknoloji Bakanı

''Nükleer enerji teknolojilerinde yeni bir adım atıyoruz.''

• Enerji güvenliğimizi pekiştirecek,
• Dışa bağımlılığı azaltacak,
• Net sıfır emisyon hedefimize katkı sunacak

yüksek teknoloji reaktörleri Türk sanayiinin yerli üretim yetkinlikleriyle, TENMAK ve TÜBİTAK enstitüleri ile üniversitelerimizin de katkısıyla, ülkemize kazandırmayı hedefliyoruz.

Türkiye, nükleer enerji teknolojilerinde kendi yolunu açıyor; bağımsızlığını ve gücünü perçinliyor.

• Son başvuru: 31 Aralık 2025

AYRINTILAR!

REKABET ÖNCESİ İŞBİRLİĞİ PROJELERİ

Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi Projesi Çağrı Duyurusu

1. Dayanak

Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri “Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi Projesi Çağrısı”, 28/2/2008 tarih ve 5746 Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, 10/08/2016 tarih ve 29797 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği ile Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri Uygulama Usul ve Esasları hükümleri çerçevesinde yürütülecektir.

2. Çağrı Amacı

Sanayi devrimi ile birlikte insanlığın enerjiye olan talebi her geçen gün artarak devam etmiş ve enerjinin nasıl ve ne şekilde sağlanacağı her zaman araştırma konusu olmuştur. Bu araştırmalar, teknolojinin katlanarak gelişmesini ve yeni yöntemlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Rüzgâr enerjisi ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerji ile bu talep karşılanmaya çalışılsa da bu kaynakların kesintili olması nedeniyle yeterli miktarda enerji üretme ve enerji sürekliliği açısından dezavantajları bulunmaktadır. Diğer yandan, 2023 yılında Paris Anlaşması kapsamında yapılan Küresel Durum Değerlendirmesi’nde, nükleer enerji küresel ısınmanın 1,5 derece ile sınırlanması hedefine ulaşılabilmesi için ihtiyaç duyulan çözümler arasında yer almıştır. Dünya çapında nükleer elektrik üretimi, 2022’deki 2.544 TWh seviyesinden 2023’te 2.602 TWh’e yükselmiş olup temiz enerji kaynakları arasında hidroelektrikten sonra ikinci sırada yer alarak dünya elektriğinin % 9’unu karşılamıştır. Bu reaktörler, 2023 yılında eşdeğer kömür üretiminden kaynaklanan 2,1 milyar ton karbondioksit emisyonunun önlenmesini sağlamıştır. Bu doğrultuda, nükleer enerji yatırımlarında yeniden artış eğilimi başlamış olup yenilenebilir enerji kaynaklarını nükleer enerjiyle destekleme politikası kapsamında pek çok ülke hâlihazırda var olan santrallerini yeniden aktifleştirme ve yenilerini inşa etme yönünde kararlar almaktadır.

Ülkeler küresel iklim hedeflerine ulaşmak için enerji arz güvenliği, net sıfır emisyon ve sürdürülebilir büyüme politikaları doğrultusunda nükleer enerjinin kapasitesini artırmaya yönelik somut adımlar atmaktadır. Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) bu hedefleri destekleyerek, mevcut nükleer teknolojilerin yanında küçük modüler reaktörler gibi yeni nesil çözümlerin geliştirilmesini ve yaygınlaştırılmasını öncelikli alanlar olarak tanımlamıştır. IAEA, 2023 tarihli raporunda, yüksek senaryoda küresel nükleer enerji kurulu gücünün 369 GW’tan 2050'de 890 GW’a ulaşacağını vurgulayarak iklim hedeflerine ulaşmada nükleer enerjinin kilit rol oynayacağını belirtmiştir.

Diğer yandan, Türkiye 2021 yılında taraf olduğu Paris Anlaşması sonrasında 2053 net sıfır emisyon hedefini ortaya koymuş ve 2022 yılında güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanını BM’ye sunmuştur. Bütün bunlar göz önüne alındığında, ülkemizin mevcut enerji kaynakları dağılımında nükleer enerjinin payının artırılmasının önemi ortaya çıkmış olup ülkemiz Bakü’de düzenlenen COP29’da 2050’ye kadar “Nükleer Enerji Kapasitesini Üç Katına Çıkarma Bildirgesi”ne imza atarak bu Bildirge’ye dahil olan 31 ülke arasında yer almış ve 2050 yılına kadar nükleer enerji kapasitesini artırma taahhüdünde bulunmuştur. 2018 yılında temeli atılan Akkuyu Nükleer Güç Santrali ile nükleer enerji tesislerine sahip ülkeler arasında yer alan Türkiye, 12. Kalkınma Planı kapsamında Milli Teknoloji Hamlesinin gerçekleştirilmesine yönelik teknolojiler arasında yeni nesil nükleer reaktörlerin geliştirilmesine yönelik projelere de yer vermiştir. Ayrıca, 2025 yılı Mart ayında açıklanan 2030 Sanayi ve Teknoloji Stratejisi’nde ülkemizin sürdürülebilir ekonomik büyümesini destekleyecek, dışa bağımlılığı azaltacak ve yüksek katma değerli sanayi üretimini güçlendirecek enerji altyapısının oluşturulmasında nükleer enerji, stratejik bir unsur olarak konumlandırılmış olup başlatılacak uzun soluklu projeler ile nükleer reaktör, reaktör ekipmanları, otomasyon sistemleri, ısı değiştiriciler, basınçlı kaplar ve güvenlik ekipmanları gibi stratejik alanlarda yerli tedarik zincirleri oluşturulması, Ar-Ge sürecinin akabinde ise ortaya çıkan reaktörün proje bazlı teşvikler ile yatırıma dönüştürülmesi hedeflenmektedir.

Bu doğrultuda, Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi Projesi Çağrısı ile ülkemizin enerji bağımsızlığını ve teknoloji geliştirme kapasitesini artırması, bu alanda kendi teknolojisine sahip olarak küresel arenada enerji ve teknoloji sağlayıcı konumuna gelmesi amaçlanmaktadır. Bu süreçte, yerli sanayiyi güçlendirme, nükleer teknolojiye yönelik sanayi kümelenmeleri oluşturma, yetkin insan kaynağı geliştirme, istihdam oluşturma ve çevre dostu enerji kaynaklarına geçiş gibi çok boyutlu faydalar sağlanacaktır. Bu girişim, yalnızca enerji sektörü için değil, Türkiye’nin genel ekonomik ve bilimsel kalkınması için önemli bir araç olarak görülmekte olup Yerli Nükleer Reaktör geliştirilmesi ile;

• Türkiye’nin kendi nükleer teknolojisini geliştirme ve üretme kapasitesini oluşturmak

• Kritik sistem (reaktör) bileşenlerini yerli olarak tasarlamak ve üretmek

• Nükleer alanında yüksek teknoloji ekosistemi oluşturarak uluslararası teknolojik bağımlılığı azaltmak

• Yerli Nükleer Reaktörün ihracatı ile ülkemiz için yeni bir pazar alanı oluşturmak

• Kurulacak nükleer santrallerde yerli reaktör teknolojilerinin kullanılmasını sağlamak

• 2053 yılı karbon net-sıfır hedefine ulaşılmasına katkı sağlamak

• Nükleer teknoloji alanında yurtiçi ekosistemin, nitelikli insan kaynağının ve Ar-Ge çalışmalarının gelişmesini sağlamak

hedeflenmektedir.

3. Çağrı Alanları

Bu çağrı ile III+. Nesil sınıfında veya yeni nesil yakıt teknolojilerinin kullanımına elverişli olabilecek IV. Nesil sınıfında bulunan yenilikçi reaktörlerin geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu doğrultuda mikro reaktörler, küçük modüler reaktörler veya farklı güç aralığındaki yenilikçi reaktör tasarımlarının geliştirilmesi ve nükleer reaksiyonların gerçekleştirileceği prototip reaktörün üretilmesi ile gerekli test ve belgelendirmelerin tamamlanması süreçlerine yönelik Rekabet Öncesi İşbirliği Projeleri desteklenecektir. Projeler birden fazla faz içerebilecek ve/veya ilişkili alt projelerden oluşabilecektir.

4. Çağrıya Özel Tanımlar

• III+ Nesil Reaktör: III. nesil reaktörlerin, güvenlik, verimlilik ve çevresel uyumluluk yönünden geliştirilmiş versiyonlarını sunan modern tasarımlardır.

• IV. Nesil Reaktör: IV. Nesil Uluslararası Forum (GIF) tarafından belirlenen; gaz soğutmalı hızlı reaktörler, çok yüksek sıcaklıklı reaktörler, kurşun soğutmalı hızlı reaktörler, sodyum soğutmalı hızlı reaktörler, süper kritik su soğutmalı reaktörler ve ergimiş tuz reaktörleri olmak üzere altı farklı reaktör tasarımını ifade eder.

• Küçük Modüler Reaktör (SMR): Genellikle 300 MWe'den daha az güç kapasitesine sahip, ana bileşenleri fabrikada seri olarak üretilerek kurulum sahasına taşınıp monte edilen modern nükleer reaktör tasarımıdır.

• Mikroreaktör: Genellikle 1-20 MWe arası elektrik gücüne sahip ve mobil olarak taşınabilecek kadar kompakt olup uzak veya şebekeden bağımsız yerlerde hızlıca enerji sağlamak üzere tasarlanmış taşınabilir bir nükleer reaktör türüdür.

• Kritik Sistem Bileşenleri: Reaktör basınç kabı, reaktör koru, basınçlandırıcı, buhar üreteci, çevrim pompaları, reaksiyon kontrol sistemleri, moderasyon sistemi, enstrümantasyon ve kontrol sistemleri, aktif ve pasif güvenlik sistemleri, yapısal malzemeler, soğutma sistemleri ve ısı değiştiriciler gibi temel bileşenlerdir.

5. Çağrı Özel Şartları

5.1 Başvuru Şartları

• 5.1.1. Projede görev alacak en az iki Proje Paydaşı bulunmalıdır.

• 5.1.2. Başvuru sahibi proje paydaşları; nükleer reaktörü ve belirlenecek kritik bileşenleri tasarlayarak geliştirecek en az iki işletmeden oluşmalıdır. Proje paydaşları nükleer enerji reaktörü tasarımı alanında teorik olarak yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Çağrıya, ortaklık yapısındaki yabancı ortak payı %49’dan fazla olan veya şirket kontrol yetkisinin doğrudan veya dolaylı olarak yabancı bir gerçek veya tüzel kişide veya uluslararası kuruluş veya yabancı ülke devletinde bulunduğu şirketler/işletmeler ile yabancı sermayeli şirketlerin Türkiye’deki iştirakleri başvuramaz.

• 5.1.3. Proje başvurusunda, Portalde yayımlanan şablona uygun olarak hazırlanan Proje İş Planı sunulması gerekmektedir. Proje İş Planı tasarım, prototip, üretim, test ve doğrulama gibi projenin tüm aşamalarına ilişkin uygulama planı, takvim, bütçe ve iş paketlerinin adam/ay dağılımı ile ilgili tüm bilgileri içermelidir.

• 5.1.4. Yerli Nükleer Reaktör Geliştirilmesi Projesinin birden fazla faz içermesi ve/veya ilişkili alt projeler olması halinde bu çağrıya başvuracak proje paydaşlarınca proje fazlarına ve/veya alt projelere ilişkin yol haritası ile birinci faza ilişkin detaylı proje planı hazırlığı başvuruda sunulmalıdır. Proje yol haritasının kabul edilmiş olması diğer fazların ve/veya ilişkili alt projelerin kabul edildiği anlamına gelmemekte olup bu aşamalar için ayrıca Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından değerlendirme yapılır.

5.2. Projede Aranacak Şartlar

• 5.2.1. Projede yer alan Ar-Ge, analitik ve laboratuvar çalışmaları TÜBİTAK tarafından yayınlanan teknoloji hazırlık seviyesi dokümanında tanımlanan (https://tubitak.gov.tr/tr/kurumsal/politikalar/tubitak-teknoloji-hazirlik-seviyesi-belirleme-metodolojisi) THS-2 ile THS-4 arasında yer alan aşamalardan başlamalı ve projenin tüm aşamaları sonunda ürün prototipinin operasyonel ortamda (gerçek ortam) gösterildiği aşamaya kadar (THS-7) gelinmesi sağlanmalıdır.

• 5.2.2. Proje kapsamında geliştirilecek reaktörün III+. veya IV. nesil olması ve reaktörün kritik bileşenleri (reaktör basınç kabı, reaktör koru, basınçlandırıcı, buhar üreteci, çevrim pompaları, reaksiyon kontrol sistemleri (kontrol çubukları, aktüatör mekanizması, reaktivite dengeleme sistemi vb.), moderasyon sistemi, enstrümantasyon ve kontrol sistemleri, aktif ve pasif güvenlik sistemleri, yakıt elemanları (yakıt peleti, yakıt çubuğu, yakıt demeti vb.), soğutma sistemleri ve ısı değiştiriciler gibi.) ile alt bileşen ve malzemelerin (nükleer ölçekli grafit, süper alaşım, nükleer yakıt, paslanmaz çelik, radyasyon zırhı vb.) en az % 50’sinin proje kapsamında yerli mühendislik kabiliyetleri ile geliştirilmesi gerekmektedir.

• 5.2.3. Proje, belirlenen kritik teknolojiler ve alt bileşenler ile nükleer reaktörün tasarım, geliştirme, prototip üretim (nükleer olmayan deneysel düzenek), test, verimlilik, dayanıklılık ve deneysel doğrulama süreçlerinin tamamı ile tasarlanan reaktörün nükleer testlerinin yapılacağı prototip üretimi ve testleri ile lisans süreçlerini içermelidir. Çağrı kapsamında ticarileşme imkânı bulunmayan araştırma/test reaktörü geliştirmeye yönelik projeler desteklenmeyecektir.

• 5.2.4. Proje yol haritası kapsamındaki birinci faz sonrası fazlara veya ilişkili alt projelere ait detaylı proje planı birinci fazın en geç 24 üncü ayında olmak üzere belirlenen takvimde Bakanlığa sunulacak olup birinci fazda belirlenen tasarım ve aşamaları dikkate alınarak ikinci faz ve/veya ilişkili alt projelere ilişkin proje bütçesi Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından tekrar değerlendirilecektir.

• 5.2.5. Proje, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA-International Atomic Energy Agency) ve ulusal düzenleyici kurumların belirlediği güvenlik ve tasarım kriterlerine uygun olmalıdır.

• 5.2.6. Proje kapsamında geliştirilecek nükleer reaktör tasarımının Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) Güvenlik Standartları ile uyumunun değerlendirilmesi amacıyla Generic Reactor Safety Review (GRSR) raporu kılavuz alınmalıdır ve raporda kritik güvenlik eksiklikleri belirlenmesi halinde bu eksiklikler giderilmeli ve belgelendirilmelidir.

• 5.2.7. Proje, Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), nükleer silahların yayılmasını önleme anlaşmaları (Nuclear Non-Proliferation Treaty-NPT) ve ilgili diğer ulusal otoritelerin belirlediği standart ve kurallara uygun bir şekilde gerçekleştirilmelidir.

• 5.2.8. Proje paydaşlarından birinin toplam proje bütçesindeki payı %85’i geçmemelidir.

5.3. Fikri ve Sınai Haklar

Proje Paydaşları arasında, ürünün detaylı teknik özelliklerinin, proje kapsamında karşılıklı sorumlulukların ve fikri mülkiyet haklarının paylaşımına dair hususların yer aldığı İşbirliği Anlaşması taraflar arasında muvazaaya mahal vermeyecek şekilde imzalanacaktır.

Proje kapsamında geliştirilecek nükleer reaktöre ilişkin fikri mülkiyet hakları ve tasarım dokümanları Ar-Ge çalışmalarını destekleyen Bakanlık ile de paylaşılacaktır.

Proje sonucunda ortaya çıkan ürün, sistem ya da bileşenlerin her türlü fikri mülkiyet haklarının kullanımı, bu ürün, sistem ya da teknolojinin ihracı, satışı ve fikri mülkiyet haklarındaki değişiklikler Bakanlık onayına tabidir. Aynı şekilde ürün, sistem ya da bileşenlerin fikri mülkiyet hakkına sahip olan şirketin başka bir şirkete devri, satışı veya şirketin hâkim ortağında veya yönetiminde değişiklik meydana getirecek ortaklık değişimleri ile şirket ortaklık yapısındaki %50 ve üzeri hisse değişimleri de Bakanlık onayına tabidir.

6. Değerlendirme Kriterleri

Başvuru yapılan projelerin değerlendirilmesinde aşağıdaki kriterler dikkate alınır:

• Önerilen projenin yenilikçi yönü ve Ar-Ge niteliği

• Proje İş Planının çağrı amaçlarına katkı seviyesi, uygulanabilirliği ve sürdürülebilirliği

• Projenin çağrı özel şartlarında belirtilen hususlara uygunluğu

• Proje sonunda ortaya çıkacak ürünün yaratacağı potansiyel ekonomik değer

• Proje paydaşlarının benzer projeleri gerçekleştirme tecrübesi

• Proje bütçesinin gerçekçiliği ve öngörülen harcamaların projenin uygulanması için gerekliliği

• Proje kapsamında görev alacak proje ekibinin yeterli yetkinlik seviyesine sahip olması

• Proje paydaşlarının projeyi gerçekleştirmeye yönelik finansal kapasitesi

• Projenin çevresel sürdürülebilirliği ve sosyal etkisi, özellikle çevre koruma ve toplumsal fayda sağlayacak yönleri

• Projenin birden fazla faz veya alt projeler hâlinde olması durumunda bütünselliği, fazların veya alt projelerin birbirini tamamlama durumu

Projeler Bakanlık bütçe imkânları doğrultusunda en yüksek puanlı projeden başlayarak sırasıyla desteklenmeye hak kazanacaktır.

7. Yatırım Teşviki

Proje sonunda ortaya çıkan reaktörün öncelikle aşağıda belirtilen alanlar kapsamında ticarileşmesi için yapılacak yatırımlar 2016/9495 sayılı “Yatırımlara Proje Bazlı Devlet Yardımı Verilmesine İlişkin Karar” çerçevesinde desteklenebilecektir. Öncelikle desteklenecek yatırım alanları:

• Elektrik üretim santrali

• Yeşil hidrojen üretimi

• Enerji yoğun sektörlerde kullanılması amacıyla endüstriyel ısı üretimi ve dağıtımı

• Sentetik yakıt üretimi (E-metanol gibi diğer E-Yakıtlar)

• Amonyak üretimi

• Deniz suyu arıtma tesisleri

• Nükleer kaynaklı soğutma sistemleri üretimi

• Bakanlığın uygun göreceği diğer yatırım konuları

8. Proje Bütçesi

Çağrı kapsamında desteklenecek projeler için bütçe sınırı bulunmamaktadır.

9. Destek Oranı ve Miktarı

Çağrı kapsamında, Projede uygun bulunan destek kalemlerinin her biri için %50 oranında hibe desteği sağlanacaktır. Her bir Proje için, Bakanlık tarafından sağlanacak toplam destek miktarı için bir üst sınır bulunmamakla birlikte, Bakanlık bütçe imkânları çerçevesinde destek miktarı belirlenecektir. Proje hibe desteği kalemleri Rekabet Öncesi İşbirliği Usul ve Esaslarında belirtilen kalemlere uygun olmalıdır.

10. Çağrı Bütçesi

Desteklenecek proje sayısı Bakanlık bütçe imkânları çerçevesinde belirlenecektir.

11. Proje Süresi

Çağrı kapsamında desteklenecek projelere, destek sözleşmesinde belirlenecek proje başlangıç tarihinden itibaren en fazla 48 ay süre tanınır. Projenin birden fazla faz ve/veya ilişkili alt projeler içermesi halinde bu aşamalar için en fazla 48 ay daha süre tanınır.

12. Çağrı Takvimi

Çağrı kapsamında, proje başvurularının en geç 31/12/2025 tarihi sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir.

13. Başvuruda İstenecek Belgeler

Başvuru sırasında şablonları Portal’de yer alan aşağıdaki dokümanların sunulması gerekmektedir.

• Proje Yol Haritası (fazlar ve/veya alt projeler dahil)

• Proje İş Planı

• İşbirliği Anlaşması

• Proje Yürütücüsü Yetkilisinin Firmayı Temsil Edebileceğine Dair Yetkilendirme Yazısı

14. Diğer Hususlar

Proje devam ederken, proje kapsamında geliştirilmesi hedeflenen herhangi bir kritik bileşenin tasarımı amacıyla yeni proje paydaşı eklenmesi talep edilebilir. Bu talep, revize iş planı ve ek bütçe talebinin projeye uygunluğu açısından Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından değerlendirilir ve karara bağlanır.

15. Başvuru Yöntemi

Başvurular www.rip.sanayi.gov.tr internet adresinde bulunan Başvuru bölümünden, elektronik ortamda alınacaktır.

Ek: Başvuru Kılavuzu Tıklayınız.

Başvuru adımları için TIKLAYINIZ

nükleer enerji - enerji ekonomisi