Türkiye Elektrik Enerjisi Tarihi - Türkiye'nin ilk elektrik santrali!
- Türkiye’de ilk elektrik santrali 1902 yılında Tarsus’ta İsviçre ve İtalyan grubu tarafından kurulmuştur. Bu santral, su değirmenine bağlanmış 2 kW gücündeki bir dinamo ile elektrik üretmiştir.
- Batı'da ilk elektrik santrali 1882’de İngiltere-Londra’da hizmete girmiştir.
TÜRKİYE ELEKTRİK ENERJİSİ TARİHİ
Elektrik enerjisinin üretimi ve kullanımı 1870’li yılların sonunda, gelişmiş Batı ülkelerinde başlamıştır. İlk elektrik santrali 1882’de İngiltere-Londra’da hizmete girmiştir.
İlk Santral Tarsus'ta
Türkiye’de ilk elektrik santrali 1902 yılında Tarsus’ta İsviçre ve İtalyan grubu tarafından kurulmuştur. Bu santral, su değirmenine bağlanmış 2 kW gücündeki bir dinamo ile elektrik üretmiştir. Daha sonra o dönemki Osmanlı şehirleri olan Selanik, Şam ve Beyrut elektriklendirilmiştir. 1910 yılında Macar Ganz şirketine verilen bir imtiyazla 1914 yılında İstanbul elektriğe kavuşmuştur. İstanbul’da kurulan Silahtarağa Santrali, Türkiye’nin ilk taş kömürü santralidir.
Cumhuriyet ilân edildiğinde Türkiye’de toplam kurulu gücü 32.8 MW ve yıllık üretimi 44.5 GWh olan 38 santral bulunuyordu. Çoğunluğu motor gücü ile çalışan bu santrallerin 14 tanesi kişilere, 13 tanesi ortaklıklara ve 11 tanesi belediyelere aitti. Türkiye Cumhuriyeti’nin bugünkü sınırları içinde yalnızca İstanbul, Adapazarı ve Tarsus elektrikli kent durumunda idi. Halkın yüzde 94’ünün elektriksiz kesimde yaşadığı o dönemde, kişi başına yıllık elektrik tüketimi yaklaşık 3 kWh olmuştur.
Çatalağzı Termik Santrali
1948’de Çatalağzı Termik Santrali devreye girmiştir. 1952 yılında 154 kV’luk bir iletim hattı ile İstanbul’a elektrik takviyesi yapılmıştır.
1950’li yıllarda, devlet ve özel sektör eliyle santraller yapılmaya ve işletmeye başlanmıştır. Bunlar imtiyazlı şirket olarak kurulan Adana ve İçel yöresine elektrik veren ÇEAŞ (Çukurova Elektrik A.Ş.) ile Antalya yöresine elektrik veren Kepez Elektrik A.Ş. dir. 1950 yılının başında kurulu gücümüz 407,8 MW’ye, üretimimiz 789 milyon 500 bin KWh’e ulaşmıştır. Bu dönemde ülkenin elektrifikasyonunda termik santrallerin yanı sıra hidroelektrik santrallara yönelinmiştir. Büyük barajların yapımı amaçlanarak 1953 yılında Devlet Su İşleri (DSİ) kurulmuştur.
1970 yılında elektriğin üretim, iletim, dağıtım ve ticaretini yapacak bir tekel olmak üzere, kamu iktisadi teşebbüsü olan Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur. Bu tarihte de kurulu gücümüz 2234.9 MW, üretimimiz 8 milyar 623 milyon kWh seviyelerine yükselmiştir.
1984 yılında, enerji sektöründeki TEK’in tekeli kaldırılmış, gerekli izinler alınarak kurulacak özel sektör şirketlerine de enerji üretimi, iletimi ve dağıtımı konusunda olanaklar sağlanmıştır. Aynca yine bu yılda TEK’in hukukî bünyesi, organları ve yapısı düzenlenerek bir Kamu İktisadî Kuruluşu (KİT) hüviyetine kavuşması sağlanmıştır.
ÖZEL SEKTÖRÜN PİYASAYA GİRİŞİ
1984 yılında yürürlüğe giren ve elektrik piyasasına özel sektör katılımını sağlayan 3096 sayılı kanun ile özel sektör şirketlerine elektrik enerjisinde; üretim, iletim ve dağıtım konularında faaliyet olanağı sağlanmıştır. Bu Kanun yap-işlet-devret (YİD), işletme hakkı devri (İHD) ve otoprodüktör gibi özel sektör üretim yatırım modelleri getirerek TEK’in üretimdeki tekel konumuna son vermiştir. 1994 yılında çıkarılan 3996 sayılı kanun, YİD modelinin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirleyen spesifik bir yasa olarak dikkat çekmektedir. Daha sonra, 1997 yılında özel sektör üretim yatırımlarının arttırılması için Yap-İşlet (Yİ) modeli uygulamaya konulmuştur.
Kaynak: MEB, TETAŞ.